Symposium armoede: minder hulp door schaamte en wantrouwen overheid

Bezoekers aan het symposium waren vertegenwoordigers van een diverse groep werkzaam in het publieke domein: gemeenten, provincies, de Rijksoverheid, NGO’s zoals de Dierenbescherming en Milieudefensie, maar ook cliëntenorganisaties.

Wat direct bij een rondvraag opviel: hoewel alle aanwezigen zich interesseren voor en/of bezighouden met armoede, hebben slechts enkelen er persoonlijke ervaringen mee.

Peter Kanne (I&O Research): houd armoedebestrijding op de politieke agenda

Peter Kanne zat de middag voor en trapte af met een blik op de politieke peiling van I&O Research. Hij liet zien dat armoedebestrijding weliswaar een belangrijk thema is bij deze verkiezingen, maar dat het sterke concurrentie ondervindt van andere issues, zoals het gebrek aan goede woningen, immigratie en de kwaliteit van de gezondheidszorg. Voor mensen met een kleine beurs is armoedebestrijding het belangrijkste thema, het zou goed zijn als aanwezigen ervoor zorgen dat het thema niet wordt weggedrukt.

Anna Custers (Lector Armoede Interventies HvA): Armoede in een rijk land

Anna Custers vertelde over de ontwikkelingen omtrent armoede in Nederland, gebaseerd op haar lectorale rede van 4 april 2023 ‘Armoede in een rijk land’. Ze benadrukte dat 620.000 huishoudens in Nederland te maken hebben met problematische schulden. Bestaanszekerheid gaat niet alleen over inkomen, maar omvat ook aspecten zoals de mogelijkheid om deel te nemen aan de samenleving, het opvangen van financiële tegenvallers, passende huisvesting, goede gezondheid, zingeving en gelijke kansen in het onderwijs.

Anna wees op de complexiteit van het berekenen en definiëren van armoede en de groeiende ongelijkheid in Nederland. Hoewel armoede de afgelopen 20 jaar is afgenomen, stelde ze dat er wel degelijk sprake is van problematische armoede in Nederland. Hoe dat kan? De huidige compensatiemaatregelen zorgen niet (altijd) voor duurzame oplossingen. We hebben in Nederland werkende armen en een fragiele middenklasse. En we onderschatten vaak wat het betekent om in Nederland in armoede te leven. Ze benadrukte ook de grote impact van internationale gebeurtenissen in onder andere Oekraïne op de financiële situatie van mensen in Nederland.

Ze betoogde dat Nederland sterke instituties heeft om armoede en ongelijkheid tegen te gaan, maar deze zijn, in hun bureaucratie, soms te inflexibel om snel te reageren op veranderingen. Dit illustreerde ze aan de hand van de Toeslagenaffaire. Ze benadrukte het belang van het aanpakken van zowel individuele (I-factor) als systeem gerelateerde (S-factor) aspecten van armoede. Anna pleit voor een structureel armoedebeleid.
In gesprek met de aanwezigen kwam het belang ter sprake om proactieve dienstverlening te ontwikkelen voor het kunnen aanpakken van het armoedeprobleem. Een vorm van proactieve dienstverlening kan zijn om inzicht te krijgen in wie welke regelingen gebruikt, om zo gerichter personen te kunnen benaderen. Door AVG-beperkingen is dat echter niet altijd mogelijk.

Judith van Werkhooven en Sana Douz (onderzoekers I&O Research): Armoede en welvaart: twee (bijna) gescheiden werelden

Uit onderzoek van I&O Research blijkt dat er twee gescheiden werelden bestaan: een wereld met mensen die moeilijk rondkomen en mensen die makkelijk rondkomen (die nauwelijks mensen tegenkomen die moeilijk kunnen rondkomen).
Hoewel het jaarlijkse inkomen verband houdt met rondkomen, spelen ook andere factoren een rol. Mensen met lage inkomens hebben vaker moeite met rondkomen, maar het is niet zo dat iedereen met een laag inkomen altijd financiële moeilijkheden ondervindt, en omgekeerd.

Mensen die moeilijk rondkomen kennen vaak anderen in vergelijkbare omstandigheden, terwijl mensen die makkelijk rondkomen zelden iemand kennen die moeite rondkomt.
Als we dieper kijken, blijk ook dat de twee groepen verschillende opvattingen hebben over de oorzaken en oplossingen van armoede, wat het beeld van de gescheiden werelden benadrukt. Wat werkt is afhankelijk van wie je het vraagt. Personen die makkelijker rondkomen vinden bijvoorbeeld veel vaker dan personen die moeilijk rondkomen dat het leren omgaan met geld een goede strategie is om armoede tegen te gaan.

Het onderzoek toont aan dat veel armoede in Nederland verborgen blijft, met mensen die hun financiële problemen niet delen vanwege schaamte, de persoonlijke aard van het probleem, of omdat zij het nut van delen niet inzien. Het onderzoek benadrukt ook dat Nederlanders een grote rol geven aan de overheid bij het ondersteunen van mensen in armoede. Of mensen meer belasting willen betalen voor deze armoedebestrijding hangt wel af van hun mening over ‘eigen schuld’ bij armoede.

Max Boeschoten (Nautus – Adviseur inkomensregelingen Gemeente Arnhem ): niet-gebruik van inkomensregelingen vooral onder werkenden

Roy van der Hoeve (onderzoeksadviseur I&O Research) ging in gesprek met Max Boeschoten, die in samenwerking met Roy onderzoek deed naar het niet-gebruik van inkomensregelingen door inwoners binnen de gemeente Arnhem. Het doel van het onderzoek was inzicht te krijgen in de bekendheid, de toegankelijkheid en het bereik van de inkomensregelingen. De doelgroep is onder andere bereikt via straatonderzoek in wijken waar veel mensen wonen die recht hebben op de regelingen. Max illustreerde op basis van de onderzoeksresultaten, het belang van het vergroten van het bereik van regelingen.

Vooral onder mensen met een baan, eigen onderneming of werkloosheidsuitkering is het niet-gebruik hoog. Max wees erop dat mensen soms geen hulp vinden vanwege het gebrek aan aansluiting bij organisaties die hen kunnen helpen. Het gevoel van schaamte speelt een grote rol bij deze groep. Om het bereik te vergroten heeft de gemeente Arnhem bijvoorbeeld ingezet op het vereenvoudigen van regelingen, het wegnemen van complexiteit en het proactief aanbieden van dienstverlening. Een gedetailleerder overzicht van de tien aanbevelingen is terug te vinden in het rapport ‘Bestaanszekerheid in beeld’.

Sandra Palmen (NSC): Gebrek aan menselijke maat

Kandidaat-Kamerlid Sandra Palmen opende haar presentatie met een ontroerend verhaal over een echtpaar dat zwaar werd getroffen door de toeslagenaffaire. Habibe verloor haar echtgenoot Yousouf vanwege de verwoestende gevolgen van deze affaire, waardoor hun leven instortte. Habibe koesterde slechts één wens: ‘Gewoon kunnen leven zoals het was’.

Sandra benadrukte vooral het gebrek aan menselijkheid in het huidige overheidsbeleid. Ze uitte kritiek op de snoeiharde interpretatie van wetten en regels, het vooringenomen handelen en het negeren van noodsignalen. Volgens Nieuw Sociaal Contract, de nieuwe partij van Pieter Omtzigt en Sandra, is de oplossing te vinden in het toetsen van wetten aan grondrechten, vereenvoudiging van procedures en het versterken van de positie van de burger. Sandra stelt: ‘Het openbaar bestuur is ziek en heeft dringend behoefte aan herstel.’